بررسی عوامل موثر بر پراکنده رویی شهری

حرکت در جهت توسعه ای پایدار، نیازمند تصمیم سازی و تصمیم گیری مناسب در خصوص استفاده بهینه زمین شهری می-باشد. یکی از موضوعات مهم در چگونگی بهره گیری از زمین های شهری، موضوع چگونگی گسترش کالبدی ـ فضایی شهر و به عبارتی بهتر الگوی فرم شهرها می باشد. با توجه به ارتباط میان الگوی فرم شهر و ابعاد زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی پایداری شهرها، ارزیابی پیامدهای مثبت و منفی فرم های مختلف شهری یکی از موضوعات روز پژوهشهای مرتبط با توسعه پایدار شهرها می باشد. این تحقیق به بررسی یکی از ابعاد الگوی گسترش پراکنده یا پراکنده رویی یعنی شناسایی مهمترین مولفه ها و عوامل تاثیرگذار در گسترش افقی و پراکنده رویی شهر مشهد می پردازد. نوع تحقیق توسعه ای ـ کاربردی و روش شناسی آن توصیفی ـ تحلیلی است. برای گردآوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز از داده های ثانویه(اسنادی) که شامل منابع کتابخانه ای، اطلاعات آماری، اسناد مربوط به طرح های شهری و داده های مکانی می باشند، استفاده گردید. جهت تحلیل اطلاعات نیز رویکرد اصلی تحقیق، تحلیل کیفی است. مهمترین پرسشی که در این تحقیق مدنظر قرار گرفت آن است که " چه عواملی در گسترش کالبدی ـ فضایی نامطلوب و ایجاد و تشدید پراکنده رویی شهر مشهد تاثیر گذار بوده و (احتمالاً) هستند؟". یافته های تحقیق حاکی از آن است که مهمترین عومل تاثیر گذار بر شکل گیری و تشدید پدیده پراکنده رویی در شهر مشهد بارتند از: 1- عامل جمعیتی به ویژه رشد جمعیت و نیاز به فضا برای اسکان آنها 2- گسترش کالبدی ـ فضایی و الحاق و ادغام آبادیهای پیراشهری به محدوده قانونی و خدماتی 3- پایین بودن قیمت زمین و مسکن در نواحی حاشیه ای و پیراشهری نسبت به نواحی داخلی 4- وجود اراضی قهوه ای در محدوده خدماتی 5- طرح های توسعه شهری 6- ویژگیهای توپوگرافیکی نسبتاً مساعد در حاشیه و فقدان موانع طبیعی و 7- نظام ارتباطی و گسترش کالبدی شهر به موازات راه های ارتباطی. همچنین بررسی ها گویای آن هستند که نقش عوامل مذهبی چون وقف و اراضی وقفی موضوعی است که باید در شهرهای کشورهای اسلامی و ایران به طور خاص مورد بررسی قرار گیرد. نقش طرحهای توسعه شهری و پیش بینیهای نادرست آنها و به خصوص عدم بازنگری در پیشنهادات آنها در شکل گیری و تشدید پراکنده رویی در شهر مشهد و چه بسا بخش عمده ای از شهرهای ایران نیز از مهمترین مواردی قابل توجه در خصوص ایجاد و تشدید پراکنده رویی می باشد.